Sanat ve Ahlak

🎨 SANAT VE AHLAK

Sanat ve Ahlak Arasındaki İlişki, Toplumsal Değerler ve Yaratıcı Özgürlük Üzerine Felsefi Bir İnceleme

Bayram Akdoğan - Sanat Felsefesi ve Ahlaki Değerler

Sanat ve Ahlak

Sanat güzel olan şeydir. Ahlak da güzelliktir ve güzel olan şey de sevilir. Sanatın ahlakı olur mu olmaz mı tartışmasına girmek istemiyoruz ama girmeden de bir şeyler söylemenin mümkün olmadığını görüyoruz. Bazıları sanata ahlakı karıştırmamak lazım diyerek bu fikirle öğünmektedirler. Bu iddiaya sahip olanlara göre ahlak kuralları sanata karışmamalıdır.

Hz. Muhammed'in bir hadiste "Her doğan fıtrat üzere doğar. Ebeveyni onu yahudileştirir veya hıristiyanlaştırır ya da mecusileştirir" buyurduğu rivayet edilmiştir. Bütün insanlar yaratılışta güzel olarak doğarlar. Sonradan bu insan olan bir sanatçıda iyi veya kötü olarak kendini belli edebilir. Dolayısıyla yaratılıştan gelen bu değer, sanatkarın ortaya koyacağı eserde de kendini gösterir.

Tarihte Acem hükümdarları çalgı ve şarkıya düşkündü. Fars hükümdarları çalgıcılarla şarkıcılara çok önem verirlerdi; bu sınıf onların devletlerinde derece ve mevki sahibiydi. Çalgıcı ve şarkıcılar Kisraların meclislerinde hazır bulunur, çalgı çalar ve şarkı söylerlerdi. Aslında İbn Haldun'un bu ifadesi, sanatın toplumsal statüsünü ve değerini göstermektedir.

Ancak bu durum, sanatın gerçek anlamını ifade edebilmek için zevklerden hareket etmenin büyük bir tutarsızlık olduğunu gösterir. Daha ileri bir aşamada bu, psikolojik dengesizliklerden kaynaklanan bir tür intihar olur. Sanat, insanla iyi olan arasında kurulan kutlu birliğin adıdır.

Sanat, ahlaki açıdan toplumun her düzeyine inebilmelidir. Bayağılıklarla donanmış gündelik sanat, sanat değildir, gelecekte de olamayacaktır. Çünkü, toplumda değişik ahlak anlayışına sahip bireyler olabilir. Sanatçının görevi, toplumun asgari müştereklerde sahip olduğu bir takım iyi kötü anlayışına saygı duyarak ve bunu göz önünde tutarak eser vermektir.

Dikkat edilmesi gereken nokta, gerçek sanatın yerini hiçbir zaman eğlence sanatına bırakmamaktır. Bunun nazari dikkate alınmadığı durumlarda ne gibi şeyler olacağını Tolstoy şöyle açıklıyor: Gerçek sanatın yerini alan eğlence sanatı, ahlaki değerlerden uzaklaşan Avrupa toplumlarına darbe üzerine darbe indirmiş, halkın sanat sevgisini tüketmiştir.

Küçük bir grup dışında, sanatın önemini ve değerini kavrayan kimse kalmamıştır. Toplum uzun süre, dinin ve ahlaki değerlerin getirdiği haklardan yararlanamamış, sanatın inceliğini kavrayamamıştır. Bu durum, sanatın toplumsal işlevini kaybetmesine neden olmuştur.

Sanat ve inanç münasebetini iyi anlamak ve çok iyi değerlendirmek gerekir. Toplumda kutsal sayılan değerler vardır. Sanat yapıyorum diyerek, toplumun bu kıymetli hazinesine kimsenin el uzatmaya hakkı yoktur ve yapmış olduğu gayri ahlaki davranışı da sanat gibi yüce bir anlayışın sırtına yükleyemez.

Tarihte bazı dinlerde bir takım sanat dalları yasaklanmıştır. Yeteneksiz sanatçılar, yeteneksizliklerini başka şeylerle örtmek zorunda kalırlar. Bu da izleyenlerin gözünden kaçmaz. Dolayısıyla sanat yaptığını zanneden bu zavallı insanlar, bir gün kendilerini bitireceklerdir ama, bunun farkında bile değildirler.

Bir diğer husus da sanatla ilgili bilgi ve bilinçtir. Sanatçıların üzerine düştükleri sanatlardır. Eğer sanat bu çirkin ve tehlikeli karakteriyle devam edecek olursa, gün gelir yok olma tehlikesiyle karşılaşır. Bu bakımdan Müslümanlar, sanatın tehlikeli olan kısımlarını yontmuş ve ona, kendi anlayışlarına göre bir şekil vermişlerdir.

Sanat ve ahlak münasebeti konusunda bu açıklamalardan sonra, şimdi de sanat-özgürlük münasebeti hakkında bilgi verelim. Sanatçının yaratıcı özgürlüğü ile toplumsal sorumluluk arasındaki denge, sanatın geleceği açısından kritik önem taşımaktadır.

Sonuç olarak, sanat ve ahlak arasındaki ilişki karmaşık ve çok boyutludur. Sanatın güzellik arayışı ile ahlaki değerlerin korunması arasında bir denge kurulmalıdır. Bu denge, hem sanatçının yaratıcı özgürlüğünü koruyacak hem de toplumsal değerlere saygı gösterecek şekilde oluşturulmalıdır.