Sanat Heyecanı

🎭 SANAT HEYECANI

Romantik Dönemin Sanat Anlayışı ve E.T.A. Hoffmann'ın Sanat Felsefesi

NASIL HEYECANLANIYORLAR?

Sanat her zaman sanattır; her zaman için aynı zevkle gözden geçirilebilir; fakat bu işte duyulan heyecan devir devir değişebilir. Yüzyıllar arasında geçen iki yüzyıl kadar sanat heyecanına yer veren devrin gelmemiş olduğuna inanmak hata sayılmaz. Rönesans, 15. yüzyılda insan heyecanını istismar etmeye başlamış, romantik devir, tam yüz yıl önceki yaratma zevkini sırf aşırı bir heyecanla tatmin edebilmiştir. Onun içindir ki, Chopin'ler, George Sand'lar, Liszt'ler, Musset'ler, insan heyecanına o zamana kadar görülmemiş şekilde hız vermişler, hele devrin E.T.A.Hoffmann çapındaki fikir adamları, sanat için hiçbir devirde söylenmemiş şeyleri söylemişlerdir.

mümkündür. Şimdi ben de kendimi, her an kolayca değişebilen hülyalarımın seyrine bırakmış bir halde aynı yerde oturuyorum; bu hülyalar, beni tanıdığım simalarla karşılaştırıyor, onlarla ilim hakkında, sanat hakkında, velhasıl insan için en çok değeri olan şeyler üzerinde konuşuyorum. Zamanla, önümden geçen insan kalabalığı, gitgide daha karışık, daha renkli bir kütle halinde akmaya başlıyor; fakat ne beni, ne de hayalimde bir araya toplamaya muvaffak olduğum insanları, herhangi bir şeyin rahatsız etmesi mümkün değil. Yalnız, alabildiğine aşağılık bir valsin tahammül nbire "Sahi mi?!" demesi, dikkat nazarımı çekti. Ayağa kalktı, yavaş yavaş, düşüne düşüne, müzisyenlere doğru yürümeye başladı. Bu esnada gözlerini bazen ta yükseklere dikiyor, sanki hatıralarını uyandırmaya çalışan bir insan edasıyla, arada sırada eliyle alnına vuruyordu. Derken müzisyenlerle konuştu, kendisine çok hürmet ediliyordu. Geri dönmüş ve yerine henüz oturmuştu ki, orkestra "İphigenia in Aulis" operasının uvertürünü çalmaya başladı".

ar etmiyor [göstermiyor], meçhul adamın öz sanat eserlerinin nasıl yaratıldığını, bu eserlerin nasıl meydana getirilmekte olduğunu izah yollu söylediği sözleri sabırla, sükûnetle dinlemiş olduğunu anlatıyor ve sözü gene muhatabına veriyor. Bakınız, meçhul adam neler söylüyor: "…Evet, insan dimağını zorlayan binlerce duyuş, binlerce seziş nasıl oluyor da sanatla ifade edilebiliyor! Geniş bir cadde tasavvur ediniz: bu cadde üzerinde herkes, bir istikamete doğru yürüyor, koşuyor; bunlardan bazıları "Tanrının nimetine mazhar olduk! Artık hedefe ulaştık!" diye neşeyle haykırıyor. Nihayet fildişi bir kapıdan bir hülya âlemine giriliyor. Fakat ne gariptir ki, bu kapı kendini az kimselere gösterebiliyor. Hattâ bu kapının altından geçebilmek dn Juan operası üzerinde esaslı bir münakaşaya bile girişiliyor. Sonra söz, devre hükmeden Gluck sanatına intikal ediyor. Fakat tam bu sırada Hoffmann muhatabını birdenbire yine elden kaçırıyor. Büyük sanat tenkitçisi, hâtıratında bu noktaya da şu satırlala nim düşündüğümün aksini düşünüyorsunuz. Ben sizinle biraz yürürüm." "Öyleyse benimle yürüyecek daha birkai bir şekilde ifade ediliyordu ki, bu neviden mefhumları bütün kudretini kullanarak seslere çevirebilmenin sırrına o çoktan varmıştı… Ben sayfaları ancak onun gözlerini takip edebilmek suretiyle açabiliyordum. Artık her tarafım titremeye başlamıştı, kendimden geçmiştim. Eser çalınıp bittikten sonra, onun kolları arasına atıldım, ve kısılmış sesle: "Bu yaptığımız şey de ne? Siz kimsiniz?" diye haykırdım.

"Muhatabım ayağa kalktı. Ciddi ve insanın ta ruhuna inen bir bakışla beni süzdü. Aynı sualleri tekrarlamak istediğim anda, elinde tuttuğu şamdanla kapıdan çıktı, beni karanlıkta bıraktı. Bu vaziyet tam bir çeyrek saat sürdü. Onu bir daha görmemek endişesiyle üzüldüm. Piyanonun vaziyetine göre karanlıkta kapıyı açabilmeşte 19. yüzyıl, sırf bu neviden duyuşladır ki, sanat tarihine insanlığın hayatı boyunca kıymetinden hiçbir şey feda etmeyecek çapta eserler verdi.