Kimin için Sanat?

🎨 SANAT, SANAT İÇİN Mİ, TOPLUM İÇİN MİDİR?

Sanatçının İzolasyonu, Toplumsal Sorumluluk ve Norbert Lynton'ın Sanat Değerlendirmesi

Balkır - Sanat Felsefesi ve Toplumsal İşlev Tartışması

Sanat, Sanat İçin Mi, Toplum İçin Midir?

Bazı kimseler; sanatçıların, sadece üretmeye odaklanmaları ve bunu yaparken, konsantrasyonlarını bozacak dış etkenlerden de kendilerini korumaları gerektiğini düşünürler. Adeta bir fanus içinde yaşamak ve üretmek olarak tanımlayabileceğimiz bu izole durum, bazı sanatçılar için ideal çalışma şekli de olabilir. 'Sanat, sanat içindir ve halk için yapılması durumunda sanat olma vasfını kaybeder' diyenler, çoğunlukla bu gruba ait sanatçılardır.

Sanat eseri şüphesiz ki, sabırlı ve yoğun bir çalışma gerektiren bir süreçte ortaya çıkar. Kavramsal anlamda güçlü olmanın yanında; içerik, teknik ve ustalık olarak başarılı sonuçlar almak, herhalde bütün sanatçıların idealidir. Basit ve sıradan olan ne eseri oluşturan sanatçıyı ve ne de onu izleyenleri tatmin etmeyeceği için, zorluk derecesi yüksek yapıtlar istisnasız her dönem el üstünde tutulmuşlardır.

Sanat eserlerini; 'plastik fikir bağlamında orjinallik ve uygulamadaki ustalık' olarak ayrıcalıklı kılan değerleri düşündüğümüzde, kolayca üretilmiş ve ayni şekilde kolayca çözümlenerek, tüketilebilen yapıtların kimseyi heyecanlandırmayacağı açıktır. Herkese hitap ediyor olmak her sanatçının istediği şey olsa da herhalde hiç biri, kolayca anlaşılıyor olmayı arzu etmeyecektir. İzleyicinin dikkatini uzun süre boyunca üstünde tutmayı başaramamış; merak ve hayranlık oluşturmadan, hızlı bir şekilde bakılıp geçilen bir yapıt; şüphesiz ki sanatçı için gurur kaynağı değil, bir utanç vesilesi haline dönüşecektir.

Norbert Lynton'ın sanat eserine bakış ve değerlendirmeye yönelik görüşü çarpıcıdır: Sanatın en açık ve en zor yanı bir bakışta anlaşılıvermesidir. Bir kitabı, bir oyunu, bir şiiri, bir sonatı, bir pop şarkısını değerlendirmeden önce, kısa bir süre dikkatimizi onlara vermemiz gerekir. Oysa, bir anda yargılayıverdiğimiz sanat bir ömür boyu süren çabaların, hatta bir kuşağın emeklerinin sonucudur. Üstelik sanat eserlerinin bir bölümünü beğenip yücelterek, ötekileri 'bana hitap etmiyor' diye bir kenara bırakarak kendimizle övünebiliriz. Bazı sanat eserleri konuşur, bazıları bağırır; ancak en iyileri çok az soru sormayı ve çok fazla dinlemeyi gerektirir. Herseyden önce zor bir çalışmanın ürünüdürler ve bu nedenle hala güven uyandırabilirler.

'Sanat Toplum İçindir' diyen sanatçılar açısından sözkonusu kriterler biraz daha esnek olabilir. Çalışmalarını içinde yaşadığı toplumun verileri doğrultusunda; onların çıkarlarına yönelik ve yine onların anlayabileceği şekilde biçimlendiren sanatçıların çok yüksek ideallerden bahsetmesine zaten ihtiyaç da yoktur. Gerçekte bu sınırları, çok keskin hatlarla birbirlerinden ayırmak mümkün değildir. Toplum için ürettiğini söyleyen sanatçıları idealist olmamak ve kolaycılıkla suçlayamayacağımız gibi; 'Sanat Sanat İçindir' diyenleri, topluma arkasını dönmüş kişiler olarak nitelendirmek de doğru olmayacaktır.

Ne kadar radikal veya anarşist görüşlere sahip olursa olsun; diğer insanlarla bir arada yaşamaya devam etmek isteyen kişiler, ancak onlar için üreterek o toplumun bir parçası olabilirler. Topluma dair olan her şey, istisnasız her dönem olmak üzere, her türden sanatsal amaca uyarlanmış ve kullanılagelmiştir. İster edebiyatçı ister ressam ya da heykeltraş olsun, bunların hepsine fazlasıyla yetecek malzeme her zaman bulunmuştur. Konu "İnsan" olduğu sürece, ilham perisi yoksunluğu diye bir sorun da olmayacaktır. Sanatçılar içinde yaşadıkları toplumu malzeme olarak kullanırken, toplum için bir geri dönüşüm de sağlamış olurlar. Buradaki herhangi bir kopukluk, şüphesiz ki sanatçı için hayati derecede önemli kaynaklarından birini yitirmesi anlamına gelecektir.